Narodowy Program Szczepień przeciw COVID-19

Do szczepienia trzecią dawką szczepionki uprawnione są wszystkie osoby od 18 do 49 roku życia w pełni zaszczepione, u których od momentu pełnego zaszczepienia minęło 6 miesięcy. Pacjenci powyżej 50 roku życia mogą przyjąć dawkę przypominającą wcześniej - już po 5 miesiącach od pełnego zaszczepienia. Po tym czasie e-skierowanie jest automatycznie generowane w systemie. Możesz je znaleźć na swoim Internetowym Koncie Pacjenta.

Do szczepienia trzecią dawką szczepionki są także uprawnione osoby z obniżoną odpornością. U takich osób trzecia dawka może być podana już po 28 dniach od podania drugiej dawki szczepienia.

Dawka przypominająca szczepionki jest podawana osobom powyżej 18 roku życia, które są w pełni zaszczepione tzn. przyjęły dwie dawki szczepionki w przypadku preparatu firmy Pfizer-BioNTech, Astra Zeneca i Moderna lub jedną dawkę w przypadku szczepionki Johnson&Johnson. Skierowanie na szczepienie jest generowane automatycznie po upływie 6 miesięcy od momentu pełnego zaszczepienia.

Dawka dodatkowa jest zalecana pacjentom z obniżoną odpornością. Są to osoby:

• w trakcie leczenia przeciwnowotworowego,
• po przeszczepach narządów,
• po przeszczepie komórek macierzystych w ciągu ostatnich 2 lat,
• z umiarkowanymi lub ciężkimi zespołami pierwotnych niedoborów odporności (np. zespół DiGeorge’a, zespół Wiskotta-Aldricha),
• z zaawansowanym lub nieleczonym zakażeniem wirusem HIV.
• leczone aktualnie dużymi dawkami kortykosteroidów lub innych leków, które mogą hamować odpowiedź immunologiczną,
• dializowane przewlekle z powodu niewydolności nerek.

W przypadku pacjentów z niską odpornością trzecia dawka może być podana już po 28 dniach od momentu pełnego zaszczepienia. Również w tym przypadku e-skierowanie jest generowane automatycznie.

W przypadku osób uprawnionych, którym e-skierowanie nie zostało wygenerowane automatycznie e-skierowanie może wystawić lekarz w punkcie szczepień. Lekarz weryfikuje uprawnienia do szczepienia sprawdzając odstęp od przyjęcia ostatniej dawki preparatu.

W dzień szczepienia nie zaleca się picia alkoholu. To nie tak, że alkohol w jakiś sposób zaburzy działanie szczepionki - chodzi o ewentualne nakładanie się niepożądanych odczynów poszczepiennych i efektów spożycia alkoholu. Lepiej wstrzymać się jeden-dwa dni.

Jeśli dobrze się czujesz, nie boli cię ręka - to tak. Nie są zabronione ćwiczenia siłowe na rękę, w którą była podana szczepionka. Nie zmuszaj się jednak do treningu, jeśli coś jest nie tak. Lepiej dać sobie kilka dni odpoczynku (zwykle niewielkie objawy uboczne mijają po 1-3 dniach od dnia szczepienia) i potem wrócić do ćwiczeń w pełni zdrowia.

Absolutnie nie. Po pierwsze, nie ma takiej potrzeby i nie jest to zalecane postępowanie. Po drugie, leki przeciwzakrzepowe są dostępne tylko na receptę, co świadczy o tym, że są to leki silnie działające i ich zażywanie musi być zlecone i kontrolowane przez lekarza. Po trzecie, Aspiryna i Acard to nie leki przeciwzakrzepowe.

Ból ramienia, w które została podana szczepionka, to najczęstszy skutek uboczny większości szczepień, w tym szczepień na COVID-19. Jest to związane z tym, że szczepionka została podana w mięsień naramienny i nawet ta niewielka ilość substancji spowodowała ‘rozepchanie’ mięśnia od środka i związany z tym ból i dyskomfort. Ból ramienia mija zwykle samoistnie po kilku dniach od szczepienia. Jednak jeśli potrzebujesz, możesz wspomóc się lekami, na przykład:

- zażyć paracetamol - standardową dawkę 500mg (można powtórzyć lub wziąć 1g na raz - maksymalna dawka dzienna to 4g),
- zażyć ibuprofen - dawkę 200mg (można powtórzyć lub wziąć 400mg jednorazowo - maksymalna dawka dzienna to 1200mg),
- stosować okłady z sody - to stary sposób, do dziś używany w szpitalach na miejscowe stłuczenia i obrzęki; proporcja to 1 łyżka sody/pół szklanki wody - namoczony w tym kawałek materiału (lub nawet ręcznik papierowy) przykładaj do bolącego miejsca 3x dziennie po 20 minut,
- stosować miejscowe żele przeciwbólowe i przeciwobrzękowe (dostępne w aptece).

Jeśli ból przedłuża się, jest bardzo nasilony, odczuwasz trudności przy zwykłych ruchach ręką - skontaktuj się z lekarzem pierwszego kontaktu.

Spokojnie - to często obserwowana reakcja i zazwyczaj mija sama w ciągu 2-3 dni. W tym czasie odpocznij, zażyj leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (szczególnie, jeśli temperatura twojego ciała wynosi > 38,5°C), nie zmuszaj się do niczego. Jak zażywać leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe?
- paracetamol - standardowa dawka 500 mg (można powtórzyć lub wziąć 1g na raz - maksymalna dawka dzienna to 4g),
- ibuprofen - dawka standardowa 200 mg (można powtórzyć lub wziąć 400 mg jednorazowo - maksymalna dawka dzienna to 1200 mg).

Uwaga: jeśli twoje objawy przedłużają się lub pogarszają (szczególnie trwająca wysoka gorączka), skontaktuj się ze swoim lekarzem.

Odporność poszczepienna to bardzo ważna kwestia. Mówi się nawet, że samo szczepienie to ta łatwiejsza część nabywania odporności - a najtrudniejszy etap to czekanie, aż nabędziemy odporności. Trzeba zwrócić uwagę na fakt, że skuteczność wszystkich szczepionek na koronawirusa badano po założonym okresie nabywania odporności - zwykle są to około 2 tygodnie po drugiej dawce. Jeśli któryś z badanych uczestników zachorował na COVID-19 przed upływem tego czasu, nie wliczano tego do zachorowań mimo szczepienia i nie miało to wpływu na skuteczność preparatu. Zatem dopiero pełne szczepienie i odczekanie okresu ‘karencji’ może nam dać poczucie bezpieczeństwa.

Maksymalną odporność po szczepieniu uzyskuje się:

-> po dwóch tygodniach od drugiej dawki dla szczepionek Pfizer (Comirnaty), Moderna, AstraZeneca (Vaxzevria),
-> po dwóch tygodniach od jednej dawki dla szczepionek Johnson & Johnson (Janssen)

Szczepionka nie jest gwarantem stuprocentowej ochrony przed infekcją. Nie jest to jednak ewenement - większość dostępnych szczepionek na różne choroby chroni w bardzo dużym, ale nie całkowitym, stopniu, przed infekcją. Tak samo jest z grypą czy wirusowym zapaleniem wątroby. Z racji tego, że przypadków koronawirusa jest obecnie stosunkowo dużo, możemy odnieść mylne wrażenie, że szczepionka na SARS-CoV-2 jest ‘słaba’.

Jedno jest jednak pewne - szczepionka doskonale chroni przed pobytem w szpitalu z powodu zakażenia koronawirusem czy ciężkim przebiegiem choroby. A to właśnie ta opcja - ciężki przebieg - a nie samo zakażenie, jest najgroźniejsza dla naszego zdrowia i życia.

Nie ma takiej możliwości. Żadna z dostępnych w Europie szczepionek nie zawiera nawet jednej całej cząsteczki wirusa, lecz jedynie unieszkodliwione ‘białko kolca’ lub informację o tym białku (białko to występuje na powierzchni cząsteczki wirusa i jest dla niego charakterystyczne - w związku z czym jeśli organizm nauczy się je rozpoznawać, będzie mógł się skutecznie bronić).

Obecnie dostępne na rynku polskim szczepionki na koronawirusa można podzielić na dwie kategorie:

- mRNA (Pfizer, Moderna)
- wektorowe (AstraZeneca, Johnson & Johnson)

Kluczową kwestią w kontekście szczepień jest białko S (od ang. spike), czasami przedstawiane w polskim języku jako białko kolca. Otóż cząsteczka koronawirusa posiada właśnie ‘kolce’, które mogą służyć do rozpoznania go przez nasz układ odpornościowy. To znaczy, że te kolce są na tyle charakterystyczne, że wystarczy je znać i prawidłowo rozpoznać, żeby skutecznie walczyć z wirusem. I tę cechę wykorzystali naukowcy do opracowania szczepionek.

Szczepionki wektorowe wykorzystują cząsteczkę innego wirusa (tu: adenowirusa), aby przetransportować do naszych komórek takie ‘kolce’. Adenowirus pełni tutaj rolę posłańca. Wykorzystanie go jest potrzebne, ponieważ wirusy mają zdolność wnikania do komórek gospodarza. Gdybyśmy użyli w szczepionce samego kolca, bez posłańca, mógłby on zostać zniszczony jeszcze zanim trafi do komórki. Komórki gospodarza rozpoznają białko kolca jako obce i wytwarzają przeciwko niemu przeciwciała.

Bardzo ciekawe są natomiast szczepionki mRNA. W odróżnieniu od wektorowych, nie zawierają one żadnych posłańców ani gotowych cząsteczek kolca - zawierają jedynie informację o białku S. Ta informacja, wiadomość, jest instrukcją do tego, jak przygotować białko kolca. W odpowiedzi na taką informację nasze własne komórki zaczynają produkować białko S, a następnie ‘orientują się’, że jest to coś obcego i produkują przeciwko niemu przeciwciała.

Zaleca się utrzymanie odstępu 14 dni (2 tygodni) od innych szczepień. Wynika to jednak tylko z faktu, że gdyby miały wystąpić jakieś skutki uboczne szczepień, to lepiej, żeby się one nie nałożyły i żeby było wiadomo, po której szczepionce wystąpiły. Okres 14 dni uważa się za wystarczający do rozdzielenia szczepień w czasie. Szczepionki na COVID należą do kategorii ‘nieżywych/zabitych’.

2-tygodniowego odstępu nie utrzymuje się w przypadku podania szczepienia ze wskazań pilnych, jak np. szczepienie przeciwko tężcowi po zranieniu czy przeciw wściekliźnie po pogryzieniu przez zwierzę.

Jak najbardziej. Przyjmij swoje stałe leki zarówno przed, jak i po szczepieniu.

Nie ma takiej potrzeby. Wręcz przeciwnie - lepiej zjeść lekki posiłek, żeby nie narażać organizmu na stres, spowodowany głodem.

Zabierz dowód osobisty, do tego ewentualnie listę przyjmowanych na stałe leków i/ lub aktualną dokumentację medyczną.

Dzień przed lepiej zrezygnować z picia alkoholu. Zjedz lekki posiłek przed szczepieniem, ubierz coś wygodnego, aby swobodnie odsłonić ramię. Przygotuj swój dowód osobisty i listę stałych leków, do tego aktualną dokumentację medyczną.

Nie możesz. Żadna ze szczepionek na COVID-19 nie zawiera ‘żywego’ wirusa ani nawet całej jednej cząsteczki wirusa, wobec czego nie ma możliwości, aby doszło do infekcji.

Lepiej jest przełożyć szczepienie na późniejszy termin. Żeby szczepionka dobrze zadziałała, nasz organizm powinien być zdrowy i w pełni sił, aby wytworzyć odporność. Poza tym, szczepienie wiąże się z przebywaniem ze stosunkowo sporą grupą osób w zamkniętym pomieszczeniu (czas oczekiwania na i po szczepieniu), gdzie moglibyśmy stanowić źródło zakażenia i narażać innych. Dochodzi jeszcze fakt, że przecież nie możemy być pewni, na co chorujemy - w teorii więc może właśnie zaczyna się u nas infekcja koronawirusowa, której już na pewno nie chcielibyśmy przypadkowo ‘sprzedać’ innym osobom. Lepiej parę dni się poobserwować, wyleczyć, i w pełni zdrowia zaszczepić..

Możesz się zaszczepić. Przeciwwskazaniem do szczepienia jest uczulenie na glikol polietylenowy, polisorbat 80 lub inne substancje, wchodzące w skład szczepionek. Jednak większość powszechnie spotykanych alergii czy nadwrażliwości nie stanowią przeciwwskazania do szczepienia. Czasami konieczne jest wydłużenie czasu obserwacji po szczepieniu, w wyjątkowych przypadkach - szczepienie w warunkach szpitalnych.

Jeśli chorujesz na ciężką alergię, jesteś pod opieką alergologa, przeszedłeś/ przeszłaś w przeszłości wstrząs anafilaktyczny - dobrze jest zasięgnąć opinii alergologa jeszcze przed szczepieniem i mieć ją ze sobą na piśmie w dniu szczepienia.

Kobiety ciężarne jak najbardziej mogą się szczepić przeciwko COVID-19 i zdecydowanie warto to rozważyć. Ciąża sama w sobie to stan ryzyka ciężkiego przebiegu infekcji koronawirusem. Ponadto, szczepiąc się w ciąży, kobieta przekazuje przeciwciała swojemu nienarodzonemu dziecku, które w ten sposób uzyskuje odporność na pierwsze miesiące życia.

Żadnych szczepionek na SARS-CoV-2 podczas badań klinicznych nie badano na kobietach ciężarnych, karmiących i dzieciach. Jest to zupełnie normalne postępowanie - żadnych nowych leków w początkowej fazie nie bada się na tych szczególnych grupach osób.

Badacze dysponują jednak coraz większą bazą wniosków i dowodów bezpieczeństwa, pochodzących z badań obserwacyjnych. Takie badanie to nic innego, jak nadzorowanie i obserwowanie pacjentek, zaszczepionych na COVID-19, które w momencie szczepienia były w ciąży lub zaszły w ciążę tuż po nim. Tylko do lutego 2021 i tylko w Stanach Zjednoczonych zgromadzono ponad 35 tysięcy takich pacjentek. Z obserwacji wynika, że szczepionki nie powodują zwiększonego ryzyka żadnych powikłań położniczych u matki czy dziecka (to znaczy - ciężarne szczepione mają takie samo ryzyko, jak ciężarne niezaszczepione).

Więcej danych, potwierdzających bezpieczeństwo, mają obecnie szczepionki mRNA (Pfizer - Comirnaty lub Moderna), toteż są pierwszym wyborem u ciężarnych. Jednak wszystkie szczepionki na COVID należą do ‘nieżywych’ - a szczepionki ‘nieżywe’ stosowane są od lat i nigdy nie wiązały się z negatywnymi następstwami. Należą do nich na przykład szczepienia na grypę, wirusowe zapalenia wątroby (które noworodki dostają w I dobie życia) czy tężec.

Jeśli szczepienie można zaplanować, preferuje się II i III trymestr. W razie wątpliwości - dobrze jest się poradzić swojego lekarza-położnika, prowadzącego ciążę. Ostateczna decyzja należy zawsze do pacjentki - ciąża jest wskazaniem, ale nie przymusem, do szczepienia.

(ten akapit został opracowany na podstawie stanowiska Polskiego Towarzystwa Ginekologii i Położnictwa z 26/04/2021 - do przeczytania w wolnym dostępie)

Jak najbardziej można szczepić się na koronawirusa, karmiąc dziecko piersią. Podobnie jak w przypadku ciężarnych, prawdą jest, że w toku dopuszczania szczepionki do użytku nie bada się jej na karmiących. Jednak ze względu na fakt, że wszystkie szczepionki na COVID należą do ‘nieżywych’, oraz coraz więcej danych z obserwacji matek karmiących, które zdecydowały się zaszczepić, można stwierdzić, że nie ma w tej chwili żadnych przesłanek, aby szczepionki na COVID-19 uznawać za nawet potencjalnie niebezpieczne dla karmiących i ich dzieci. Wręcz przeciwnie - przeciwciała, które wytwarza organizm matki, przenikają do jej mleka i stanowią dodatkową korzyść dla dziecka.

Nie ma też potrzeby przerywania karmienia piersią na czas szczepienia ani po szczepieniu.