Rumień po kleszczu. Jakie objawy daje ukłucie kleszcza i o czym może świadczyć rumień wędrujący?

Data utworzenia: 2019-07-18

Rumień po kleszczu. Jakie objawy daje ukłucie kleszcza i o czym może świadczyć rumień wędrujący?

Borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu to dwie najczęściej występujące w Polsce choroby odkleszczowe (ang. TBD – tick-borne diseases). Do zakażenia dochodzi, jak wskazuje nazwa, w wyniku pokłucia przez kleszcze – niewielkie pajęczaki żyjące w Europie, Azji i Ameryce Południowej. 

Pierwszą z nich, nazywaną też chorobą z Lyme, wywołuje bakteria Borrelia burgdoferi. Jak rozpoznać ukłucie przez kleszcza i o czym świadczy rumień występujący po ukłuciu? 

Rumień po kleszczu – kiedy się pojawia i o czym może świadczyć?

Nie zawsze uda się dostrzec pajęczaka wkłutego w skórę. Ukłucie kleszcza łatwo przeoczyć, szczególnie jeśli jest za nie odpowiedzialna niewielka nimfa, albo występuje w miejscach, które są dla nas trudno dostępne (np. kark, skóra za uszami). Łatwiej jest natomiast dostrzec charakterystyczną zmianę skórną która może wystąpić po ukłuciu przez kleszcza, czyli  rumień wędrujący. Zaczerwienienie skóry, które zwykle posiada centralne przejaśnienie, to pierwsze stadium boreliozy z Lyme. Niestety, występuje on jedynie u 30%-50% osób zakażonych boreliozą, a zatem nie u wszystkich pacjentów, a czasami przybiera nietypową formę, co utrudnia zdiagnozowanie choroby. 

Rumień może mieć różne rozmiary. Pojawia się w kilka dni/tygodni po ukąszeniu. Dlatego jeśli usuwaliśmy ze skóry pajęczaka, stale obserwujmy miejsce ukłucia. Rumień może pojawić się w miejscu, w którym nie widzieliśmy na skórze kleszcza. Każdy niepokojący objaw skonsultujmy więc z lekarzem. Wykrycie choroby na wczesnym etapie daje największe szanse na wyleczenie i uniknięcie powikłań. 

Typowy rumień wędrujący pojawiający się po ukłuciu kleszcza pozwala postawić rozpoznanie boreliozy. W jego obecności nie jest wymagane wykonywanie dalszej diagnostyki, na przykład badań laboratoryjnych potwierdzających zakażenie krętkami Borellia. Lekarz po ustaleniu rozpoznania zaleci odpowiednią terapię antybiotykową. 

Ukłucie przez kleszcza – czy konieczna antybiotykoterapia?

Szacuje się, że na boreliozę zachoruje od 0,5% do 1,5% osób pokłutych przez kleszcze. W większości przypadków organizm sam radzi sobie z usunięciem bakterii, a infekcja nie wymaga leczenia. Zatem nie każde ukąszenie przez kleszcza wiąże się z wystąpieniem objawów boreliozy. 

Antybiotyki zaleca lekarz, na podstawie występowania objawów boreliozy – rumienia wędrującego, lub – gdy nie występuje – innych objawów mogących odpowiadać boreliozie oraz badań laboratoryjnych. 

Choroba z Lyme – jak się ją diagnozuje?

W diagnostyce boreliozy z Lyme wykorzystuje się dwa rodzaje badań – test ELISA służący do wykrywania przeciwciał oraz test Western blot potwierdzający wynik badania przesiewowego. Do obydwu badań wykorzystuje się surowicę krwi lub płyn mózgowo-rdzeniowy. 

Lekarz zleci odpowiednią diagnostykę m.in. w zależności od wskazań medycznych. Wystąpienie rumienia wędrującego zawsze świadczy o boreliozie. Testy ELISA przeprowadza się nie wcześniej niż 3-4 tygodnie po ukłuciu przez kleszcza. Pobranie krwi tuż po zetknięciu z pajęczakiem nie da jeszcze pewnego wyniku, ponieważ przeciwciała mogą nie zdążyć się wytworzyć. Jeśli test ELISA wskaże wynik ujemny, u pacjenta z niskim prawdopodobieństwem zachorowania wyklucza się boreliozę i nie stosuje się dalszej diagnostyki. Badanie powtarza się jednak po 2-3 tygodniach, jeśli lekarz podejrzewa, że badania zostały wykonane zbyt wcześnie - zanim zdążyły się wytworzyć przeciwciała przeciw boreliozie. 

W przypadku wyniku dodatniego lub wątpliwego testu ELISA zaleca się przeprowadzenie badania testem potwierdzającym Western blot. Jeśli na wczesnym etapie choroby test ELISA jest dodatni, a Western blot ujemny, badanie Western blot pacjent powtarza po 4 tygodniach od wystąpienia objawów klinicznych. Wyniki pozytywne w kierunku boreliozy nie zawsze świadczą o obecnie toczącej chorobie.  Dodatni wynik badania serologicznego bez objawów klinicznych typowych dla boreliozy nie upoważnia do jej rozpoznania i leczenia. 

U niektórych osób mogą być obecne przeciwciała wytworzone np. w przebiegu zakażenia innymi bakteriami, które test mylnie identyfikuje jako przeciwciała przeciw Borellia burgdorferi, dając wynik fałszywie dodatni. Dlatego jeśli samo badanie w kierunku przeciwciał przeciw boreliozie jest dodatni, ale pacjent nie doświadcza żadnych objawów choroby, nie stosuje się u niego żadnego leczenia. 

W diagnostyce boreliozy z Lyme wykorzystuje się również inne metody molekularne. Specjalistyczne badania polegające m.in. na wyszukiwaniu DNA bakterii wykonuje się u pacjentów z negatywnymi wynikami testów krwi i towarzyszącymi objawami choroby. 

Borelioza z Lyme – jak przebiega choroba?

Jak podaje Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, wyróżnia się 3 okresy choroby. 

W pierwszym okresie po zakażeniu krętkami bakterii B.burgdorferi diagnozuje się boreliozę wczesną miejscową (wczesne ograniczone stadium). Mogą jej towarzyszyć objawy przypominające grypę. Pojawia się charakterystyczny rumień wędrujący, otaczający miejsce ugryzienia (rumień może wystąpić jednak również na innych częściach ciała). Jednym z objawów wczesnego stadium choroby, występującym bardzo rzadko , jest także chłoniak limfocytowy skóry. 

Kolejny etap zakażenia to borelioza wczesna rozsiana (mówi się wtedy o stadium wczesnym rozsianym/narządowym). W tym okresie choroby może wystąpić zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego i objawy ze strony układu nerwowego (tzw. neuroborelioza). 

Boreliozie późnej, czyli ostatniemu stadium choroby towarzyszą objawy ze strony różnych narządów. Mogą więc wystąpić przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, przewlekłe zapalenie stawów, łagodne zapalenie mięśni, kaletek maziowych lub ścięgien, a także przewlekła neuroborelioza (występuje bardzo rzadko). 

Lista objawów boreliozy z Lyme zawiera ponad 60 różnych przypadłości, a żaden z symptomów nie jest typowy tylko dla tej choroby. Jeśli w pierwszym etapie infekcji pacjent czuje się podobnie jak przy grypie, łatwo zbagatelizować pierwsze objawy choroby. Zwłaszcza jeśli nie przypomina sobie ugryzienia przez kleszcza i nie zaobserwował charakterystycznego rumienia. 

Jednym z najpowszechniej występujących powikłań neurologicznych choroby z Lyme jest porażenie nerwu twarzowego (który odpowiada za unerwienie mięśni twarzy). Nieleczona choroba może ujawnić się w formie zapalenia stawów, które występuje średnio około 6 miesięcy do nawet kliku lat po ukłuciu przez kleszcza. Pacjent skarży się na powracające przez kilka tygodni epizody bólowe stawów obejmujące najczęściej kolana, ale mogą być zajęte również łokcie i kostki. 

Borelioza – jak ją skutecznie leczyć?

Wystąpienie rumienia jest przesłanką do rozpoczęcia antybiotykoterapii, której czas trwania różni się w zależności od zaawansowania choroby i zastosowanego leku. Zwykle trwa do 2- 4 tygodni. Im wcześniej rozpozna się chorobę, tym większe szanse na jej całkowite wyleczenie. Antybiotyki działają również i w późniejszych stadiach, jednak skutki boreliozy mogą utrzymywać się dłużej po zakończeniu antybiotykoterapii. W takich przypadkach zaleca się leczenie objawowe, a w przypadku konieczności - rehabilitację. 

Kleszcze i borelioza – jak zapobiegać zakażeniu?

Najwięcej ukłuć przez kleszcze odnotowuje się w lipcu i sierpniu. Pajęczaki są jednak aktywne od wczesnej wiosny do listopada, dlatego przez cały ten okres trzeba się przed nimi chronić. Na boreliozę nie ma szczepionki, a jedyna ochrona polega na unikaniu ukłucia oraz szybkim usunięciu kleszcza jeśli już do niego doszło. Podczas spacerów po lesie czy parku zaleca się noszenie ubrań zakrywających całe ciało najlepiej w jasnych lub jaskrawych kolorach (łatwiej zauważyć wtedy pajęczaka), wysokich butów (najlepiej kaloszy, jeśli chodzimy po wysokiej trawie) oraz stosowanie środków odstraszających kleszcze. Po przebywaniu na świeżym powietrzu należy dokładnie obejrzeć całe ciało. U dzieci znajduje się kleszcze zazwyczaj na skórze głowy. U dorosłych – na nogach, pośladkach, w pachwinach i na brzuchu. Im wcześniej usuniemy pajęczaka, tym mniejsze ryzyko, że dojdzie do infekcji. 

Bakteria Borrelia bytuje w jelitach kleszcza i przedostaje się do organizmu człowieka przez gruczoły ślinowe pajęczaka. Krętki bakterii uaktywniają się, kiedy przewód pokarmowy kleszcza, a dokładnie jego jelita wypełnią się krwią. Zanim więc bakteria przedostanie się do ciała żywiciela musi minąć kilka godzin. Ryzyko zakażenia wzrasta, kiedy kleszcz przebywa w skórze co najmniej 36 h. 

Z tego powodu po zauważeniu kleszcza należy jak najszybciej go usunąć, zdezynfekować miejsce ukłucia i obserwować, czy nie pojawiło się zaczerwienienie. Jeżeli wystąpi, lub rozwiną się inne, niepokojące objawy - należy koniecznie skonsultować się z lekarzem. Nieleczona borelioza może prowadzić do poważnych powikłań. 

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem! 

SPRAWDŹ PAKIET BADAŃ BORELIOZA